دستگاه تولید مثلی زن:

مجموعه ی اندام های دستگاه تولید مثلی زن ، وظایف زیر را بر عهده دارند : 

تولید یاخته جنسی ماده (تخمک)- انتقال یاخته های جنسی ماده به سمت رحم - ایجاد شرایط مناسب برای لقاح زامه و تخمک - حفاظت و تغذیه جنین در صورت تشکیل - تولید هورمون های جنسی زنان

تخمدان ها غدد جنسی ماده اند که درون محوطه شکم (نه لگن !) قرار دارند و هر کدام با کمک طنابی پیوندی و عضلانی (یک طناب از جنس دو نوع بافت) به دیواره خارجی رحم متصل اند

درون هر تخمدان نوزاد دختر ، در حدود یک میلیون مام یاخته اولیه وجود دارد . هر مام یاخته را یاخته های تغذیه کننده احاطه می کنند . به مجموعه آنها انبانک گفته می شود . پس از تولد ، تعداد انبانک افزایش نخواهد یافت و به دلایل نامعلومی تعداد زیادی از مام یاخته ها و یاخته های تغذیه کننده از بین می روند

نکته : به مجموع یاخته های تغذیه کننده مام یاخته ، انبانک گفته می شود ، نه به هر یاخته !

رحم اندام کیسه مانند  و ماهیچه ای است که جنین درون آن رشد و نمو میابد

بخش پهن و بالای رحم به لوله های رحم متصل است . انتهای این لوله ها شیپورمانند و دارای زوائدی انگشت مانند است . پوشش داخل لوله های رحم مخاطی و مژک دار است )همانند بافت پوششی دستگاه تنفس) زنش مژک ها ، مام یاخته را به سمت رحم می رانند

نکته : لوله های رحم به تخمدان ها متصل نیستند

بخش پایین رحم ، باریک تر شده که به آن گردن رحم می گویند . این قسمت به داخل واژن باز می شود . واژن محل ورود یاخته های جنسی نر ، خروج خون قاعدگی و در هنگام زایمان طبیعی ، محل خروج جنین است

دوره جنسی در زنان ، با قاعدگی یا عادت ماهانه شروع می شود که در آن دیواره داخلی رحم همراه با رگ های خونی تخریب و مخلوطی از خون و بافت های تخریب شده از بدن خارج می شود

عادت ماهانه با بلوغ جنسی آغاز می شود ؛ ابتدا نامنظم ، ولی کم کم منظم می شود . نظم آن مهم ترین شاخص کارکرد صحیح دستگاه تولیدمثلی زن است.

معمولا در زن های سالم ، یائسگی بین سنین 45 تا 50 سالگی رخ می دهد . تخمدان ها زودتر از سایر اندام ها پیر میشوند

فرایند تخمک زایی از یاخته ای به نام مامه زا ، قبل از تولد و از دوران جنینی (توقف در پروفاز 1 کاستمان) شروع می شود

در هر ماه ، یک مام یاخته ثانویه از تخمدان آزاد می شود که با حرکت زوائد انگشتمانند انتهای لوله رحم در اطراف آن ، وارد لوله رحم می شود . در صورتی تقسیم کاستمان کامل می شود که زامه به آن برخورد کند و فرایند لقاح آغاز شود . در این حالت ، مام یاخته ثانویه تقسیم کاستمان را تکمیل می کند و تخمک ایجاد می کند که با زامه لقاح می یابد و تخم تشکیل می شود . اگر زامه با آن برخورد نکند یا لقاح آغاز نشود ، مام یاخته ثانویه (نه تخم / تخمک )همراه با خون ریزی دوره ای از بدن دفع می شود

نکته : فرآیند لقاح با مام یاخته ثانویه شروع می شود اما تخمک لقاح را انجام می دهد

در تخمک زایی پس از هر بار تقسیم هسته در کاستمان ، تقسیم نامساوی سیتوپالسم رخ میدهد . یاخته کوچکتر ، جسم قطبی نام دارد .

نکته : علاوه بر مام یاخته ی ثانویه ، یاخته ی حاصل از لقاح نیز می تواند از بدن دفع شود )حاصل از لقاح جسم قطبی و زامه)

چرخه تخمدانی و چرخه رحمی ، به هم وابسته هستند . چرخه تخمدانی زمان بندی بالغ شدن مام یاخته را در تخمدان تنظیم و چرخه رحمی، رحم را برای بارداری آماده می کند

در هر دوره جنسی یکی از انبانک هایی که از همه رشد بیشتری پیدا کرده است ، چرخۀ تخمدانی را آغاز کرده و ادامه می دهد .

تغییرات این انبانک :

1 -تکثیر و حجیم شدن لایه های یاخته ای انبانک (تحت تاثیر FSH ) 2 -فراهم کردن شرایط رشد و نمو مام یاخته درون انبانک 3 -ترشح هورمون استروژن (با رشد انبانک ، بیشتر تولید می شود(

حدود روز چهاردهم دوره ، تخمک گذاری انجام می شود که در این فرایند ، مام یاخته ثانویه همراه با تعدادی از یاخته های انبانکی از سطح تخمدان خارج و وارد محوطه شکمی می شوند . یاخته های انبانکی در ادامه مسیر به تغذیه و محافظت از مام یاخته کمک می کنند.

 عامل اصلی تخمک گذاری ، افزایش LH می باشد (اما تکثیر و حجیم شدن الیه های انبانک، تحت تاثیر هورمون FSH بود )

 یاخته های جسم زرد با تاثیر هورمون LH ، فعالیت ترشحی خود را افزایش می دهند (نه اینکه شروع کنند !) و دو هورمون استروژن و پروژسترون را ترشح می کنند .

اگر : بارداری رخ دهد ¬ جسم زرد فعالیت خود را ادامه داده و این دو هورمون سبب حفظ جدار رحم شده و جنین جایگزین شده در آن نیز حفظ می شود بارداری رخ ندهد جسم زرد تحلیل رفته و به جسم سفید تبدیل می شود . در نتیجه دو هورمون ذکر شده کاهش می یابند که موجب ناپایداری دیواره رحم و ریزش آن می گردد.

قاعدگی در روزهای اول هر دوره رخ می دهد که به طور متوسط هفت روز طول می کشد . پس از آن ، دیواره داخلی رحم مجددا شروع به رشد و نمو می کند . در نهایت ، جدار رحم برای پذیرش و پرورش جنین آماده می شود

اگر در حدود نیمه دوره جنسی ، زامه در مجاورت مام یاخته ثانویه قرار گیرد ، پس از تکمیل مراحل تخمک زایی لقاح صورت می پذیرد و تخم پس از انجام تقسیماتی در لوله رحمی ، در یکی از فرورفتگی های جدار رحم جایگزین می شود

هورمون های هیپوتاالموس ، هیپوفیز پیشین و تخمدان ها زمان وقایع متفاوت در دستگاه تولید مثلی زن را تنظیم می کنند .

در ابتدا ، مقدار دو هورمون استروژن و پروژسترون کم است . پایین بودن مقدار این دو هورمون ، در نهایت سبب افزایش هورمون های LH و FSH می گردد

 بالا بودن مقدار هورمون های استروژن و پروژسترون در خون ، سبب کاهش هورمون های FSH و LH می شود در نتیجه مانع از رشد و بالغ شدن انبانک های جدید در طول دوره جنسی میشود

استروژن و پروژسترون باعث رشد دیواره داخلی رحم و ضخیم شدن آن می شوند و با این کار ، رحم را برای بارداری احتمالی آماده می کنند . در انتهای این دوره ، کاهش این هورمون ها سبب کاهش استحکام دیواره داخلی (نه هر دو دیواره / نه دیواره خارجی !) و در نهایت تخریب آن و قاعدگی می شود

نکته : استروژن و پروژسترون در ابتدای دوره جنسی ، بازخورد منفی دارند

استروژن در واقع دو نقش متضاد را ایفا می کند ؛ افزایش اندک آن از آزاد شدن FSH و LH ممانعت می کند (بازخورد منفی) ، اما حدود روز چهاردهم دوره ، افزایش یک باره آن ، محرکی برای آزاد شدن مقدار زیادی FSH و LH از هیپوفیز پیشین می شود (بازخورد مثبت) . این تغییر ناگهانی در مقدار هورمون ها، باعث می شود در تخمدان ، باقی مانده انبانک به جسم زرد تبدیل شود نکته : در اواسط چرخه (روز 14 ) تنها استروژن بازخورد مثبت دارد

 مام یاخته ثانویه پس از تخمک گذاری ، از طریق انتهای شیپورمانند (شیپور فالوپ) وارد لوله رحم می شود. حرکات زوائد انگشت مانند ، انقباض دیواره و زنش مژک های دیواره لوله رحم، مام یاخته ثانویه را به سمت رحم حرکت می دهند (دقت کنید دیواره بافت تنفسی هم مژک دار بود(